در حديثى از پيامبر اكرم (صلّى اللَّه عليه و آله) روايت شده است كه: جبرئيل (عليه السّلام) نزد رسول خدا (صلّى اللَّه عليه و آله) آمد و عرض كرد: اى رسول خدا! خداوند مرا با هديه ‏اى نزد تو فرستاده كه اين چنين هديه‏ اى به هيچ كس پيش از تو نداده است رسول خدا (صلّى اللَّه عليه و آله) فرمود:
آن هديه چيست؟ عرض كرد: صبر و نيكوتر از صبر. فرمود: نيكوتر از صبر چيست؟ عرض كرد: رضا و نيكوتر از آن. فرمود: نيكوتر از رضا چيست؟ عرض كرد: زهد و نيكوتر از آن. فرمود: نيكوتر از زهد چيست؟ عرض كرد: اخلاص و نيكوتر از آن. فرمود: نيكوتر از اخلاص چيست؟ عرض كرد: يقين و نيكوتر از يقين.

در ادامه حدیث پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمودند:
پيامبر مى ‏فرمايد گفتم: اى جبرئيل! نيكوتر از يقين چيست؟ گفت: راه رفتن به آن توكّل نمودن بر خداى عزّوجل است گفتم: توكّل بر خدا چيست؟ گفت:
آگاهى به اينكه ضرر و نفع و عطا و منع هيچ يك به دست مخلوق نيست و نوميدى از مخلوق را در عمل رعايت كند پس هر گاه بنده ‏اى چنين باشد براى هيچ كس غير از خدا كار نمى‏ كند و اميد و بيم ندارد جز از خدا و به هيچ كس جز خدا چشم نمى دوزد پس اين معناى توكّل است. گفتم: اى جبرئيل! تفسير صبر چيست؟ گفت: در سختى شكيبايى كند چنان كه در شادى و در تنگدستى شكيبايى كند چنان كه در ثروتمندى و در بلا شكيبايى كند چنان كه در وقت عافيت و تندرستى پس از بلايى كه به او رسيده به نزد مخلوق شكوه و شكايت نبرد. گفتم: تفسير قناعت چيست؟ گفت: به آنچه از دنيا نصيب او گرديده قانع باشد به كم قانع باشد و شكر آن را به جاى آورد.

در ادامه حدیث پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمودند:
گفتم: تفسير رضا چيست؟
گفت: شخص رضايتمند بر مولاى خود خشم نمى ‏گيرد چه به دنيا رسيده باشد چه نرسيده باشد و بر نفس خود به عمل كم خوشنود نيست.
گفتم: اى جبرئيل! تفسير زهد چيست؟ گفت: اينكه دوست بدارد آن كس را كه آفريننده ‏اش را دوست دارد و دشمن بدارد آن كس را كه آفريننده ‏اش را دشمن مى ‏دارد و از حلال دنيا بر خود تنگ بگيرد و به حرام آن توجّهى نكند زيرا حلال آن حساب دارد و حرامش موجب عقاب است و به همه مسلمانان مهربانى كند چنان كه نسبت به خود مهربان است و آنچنان كه از مردارى كه بوى گندش زياد شده است پرهيز مى‏ كند از سخن گفتن بپرهيزد و همچنان كه از آتشى كه او را فرا گيرد دورى مى‏ كند از چيزهاى پوچ و فانى دنيا و زينت دنيا پرهيز كند و آرزويش را كوتاه كند و اجلش را پيش رو داشته باشد

در ادامه حدیث پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمودند:
گفتم: اى جبرئيل! تفسير اخلاص چيست؟ گفت: مخلص كسى است كه هيچ چيز را از مردم درخواست نكند تا خود بيابد و آنگاه كه يافت خوشنود باشد و اگر چيزى در نزد او باقى ماند آن را در راه خدا عطا كند پس اگر از مخلوق درخواست نكند به عبوديّت خداوند اقرار كرده است.
و اگر خواسته خود را يافت و خوشنود بود چنين كسى از خدا خوشنود است و خداوند تبارك و تعالى نيز از او خوشنود است و هنگامى كه به خاطر خداى عزّوجل عطا مى‏كند چنين كسى در حدّ اعتماد به پروردگار خويش است.

در ادامه حدیث پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمودند:
گفتم: تفسير يقين چيست؟ گفت: مؤمن براى خدا به گونه‏ اى عمل كند گوئيا او را مى ‏بيند كه اگر او خدا را نمى ‏بيند خداوند او را مى‏ بيند و از روى يقين و باور بداند كه آنچه به او رسيده است ممكن نبود كه به او نرسد و به خطا رود و آنچه كه به خطا رفته و به او نرسيده است نمى‏ شد كه به او برسد. همه اين ها كه گفته شد شاخه‏ هاى توكّل و راه رفتن به سوى زهد است.

جهاد النفس وسائل الشيعة / ترجمه افراسيابى، ص: 51 تا 53